Jednym z najczęściej poruszanych wątków w dyskusjach o demografii Rosji jest kwestia domniemanej islamizacji kraju. Twierdzenie to opiera się na rzekomo dynamicznym wzroście liczby muzułmanów w Rosji, przy jednoczesnym spadku populacji etnicznych Rosjan. Poniższy tekst ma na celu zbadanie rzeczywistej skali tego zjawiska.
Zgodnie z rosyjskim spisem powszechnym z 2020 roku, populacja Rosji wynosiła około 146 milionów osób. W strukturze narodowościowej kraju odnotowano między innymi:
- 105,5 miliona Rosjan,
- 4,5 miliona Tatarów,
- 1,6 miliona Baszkirów,
- 1 milion Czuwaszy,
- 948 tysięcy Awarów,
- 945 tysięcy Ormian,
- 885 tysięcy Ukraińców,
- 625 tysięcy Dagestańczyków,
- 591 tysięcy Kazachów,
- 565 tysięcy Kumyków.
Podczas ostatniego spisu powszechnego w Rosji nie zadano respondentom pytań dotyczących wyznawanej religii. Jednak wśród dziesięciu najliczniejszych grup etnicznych aż siedem to narodowości tradycyjnie wyznające islam, których łączna liczebność wynosi około 10 milionów osób. W sumie liczba przedstawicieli grup etnicznych związanych z islamem szacowana jest na 13–14 milionów, co stanowi mniej niż 10% całej populacji Rosji. Jednocześnie populacja ta jest silnie zróżnicowana zarówno pod względem geograficznym, jak i narodowościowym. Warto zauważyć, że największa grupa etniczna tradycyjnie wyznająca islam to Tatarzy, którzy w przeważającej większości zamieszkują centralną Rosję, co powoduje ich izolację od innych muzułmańskich grup etnicznych w kraju.
Rosyjscy obywatele wyznający islam są nie tylko stosunkowo nieliczni (w odniesieniu do całej populacji), ale także charakteryzują się niskim poziomem dzietności. W 2022 roku wskaźnik dzietności w Rosji wynosił średnio 1,42 dziecka na kobietę. Tylko dwa regiony Federacji Rosyjskiej przekroczyły próg zastępowalności pokoleń: Republika Czeczenii (TFR 2,74) oraz Republika Tuwy (TFR 2,51).
Analizując te dane, można zauważyć, że spośród wszystkich regionów zamieszkałych przez rosyjskich muzułmanów tylko Czeczenia ma wskaźnik dzietności umożliwiający wzrost populacji. Jednak w Północnokaukaskim Dystrykcie Federalnym, obejmującym republiki zdominowane przez wyznawców islamu, wskaźnik dzietności w 2022 roku wynosił jedynie 1,73 (dla porównania, w 2014 roku wynosił on około 2 dzieci na kobietę).
Oznacza to, że w wyniku naturalnego ruchu demograficznego (różnicy między liczbą urodzeń a liczbą zgonów) liczba obywateli rosyjskich wyznających islam będzie maleć. Spadek ten będzie jednak wolniejszy niż spadek liczby ludności prawosławnej.
Na podstawie powyższych informacji można jednoznacznie stwierdzić, że naturalne procesy demograficzne nie prowadzą do radykalnego wzrostu znaczenia islamu w Rosji. Jednakże warto zwrócić uwagę na inny czynnik – imigrację. Szacuje się, że przed 24 lutego 2022 roku w Rosji przebywało około 9,5 miliona imigrantów, z czego 84% pochodziło z Azji Centralnej.
Oznacza to, że do liczby 13–14 milionów rodzimych muzułmanów w Rosji należy doliczyć około 8 milionów imigrantów wyznających islam. W efekcie łączna liczba wyznawców islamu w Rosji może wynosić od 21 do 22 milionów osób. Taki szacunek jest zgodny z rosyjskimi danymi, m.in. Fundacji Opinii Publicznej.
Należy jednak zauważyć, że dynamika wzrostu liczby imigrantów w Rosji znacząco osłabła. W 2022 roku przyrost ten wyniósł jedynie 62 tysiące osób. Tak niski poziom jest głównie wynikiem spadku realnych zarobków w Rosji, co bezpośrednio wiąże się z ekonomicznymi skutkami inwazji na Ukrainę. Ponadto, obecna kampania antyimigrancka w rosyjskich mediach oraz strukturalne problemy gospodarcze mogą sprawić, że nawet po zakończeniu wojny dynamika imigracji nie ulegnie znacznemu zwiększeniu.
Podsumowując, dostępne dane demograficzne zaprzeczają tezie o rzekomej islamizacji Rosji, która często pojawia się w przestrzeni medialnej. Islam jest istotnym elementem struktury demograficznej Rosji, jednak obecnie ani w dającej się przewidzieć przyszłości nie będzie stanowił religii dominującej w państwie rosyjskim.
Ariel Drabiński
