Demografia Republiki Południowej Afryki jest tematem rzadko poruszanym w polskiej przestrzeni medialnej, mimo że w ciągu ostatniego stulecia przeszła niesamowite zmiany. Ich genezą był proces imigracji osób rasy białej, apartheid, a następnie emigracja białych, wynikająca z przejęcia władzy przez rdzennych obywateli.
Liczba ludności RPA jeszcze w roku 1996 była zbliżona do liczby ludności Polski, jednak w ciągu następnych lat doszło do szybkiego wzrostu populacji. W latach 1996 – 2022 jej liczba wzrosła o 52%, jednak wzrost ten był znacznie niższy, niż wzrost liczby ludności Afryki Subsaharyjskiej, który w tym samym okresie wyniósł 96%. Różnica ta wynika ze znacznie niższego poziomu dzietności w RPA, który w latach 2002-2022 nie przekraczał trojga dzieci na kobietę, natomiast w regionie Afryki Subsaharyjskiej w latach 2002-2015 był nie niższy niż pięcioro dzieci na kobietę, a w latach 2015-2022 spadł do poziomu czterech i pół dziecka na kobietę.
Należy również zwrócić uwagę na fakt, że populacja RPA nie rosła równomiernie wśród grup rasowych zamieszkujących to państwo. W latach 1996 -2022 wzrósł odsetek rdzennych mieszkańców RPA z 77% do 81%, przy jednoczesnym spadku udziału osób rasy białej, z 11% do 7%.
Wzrost odsetka osób rasy czarnej, wynika faktu, że ta grupa rasowa w latach 1996 – 2011 miała najwyższy poziom dzietności w kraju. Nie mamy jeszcze danych dotyczących tego współczynnika z podziałem na grupy rasowe za 2022 rok, w którym odbył się najnowszy spis powszechny.
Komentarz autora
W dyskusji publicznej pojawiają się szacunki dotyczące liczby białych obywateli, którzy opuścili RPA po upadku apartheidu; najczęściej pojawia się liczba około pół miliona emigrantów w latach 1994 – 1995. Należy jednak zaznaczyć, że po roku 1996 procesy emigracyjne musiały ulec wyraźnemu spowolnieniu. Wynika to z faktu, że liczba przedstawicieli rasy białej w latach 1996 – 2022 wzrosła z 4,4 miliona do 4,5 miliona; mimo to przez cały ten okres poziom dzietności tej grupy nie pozwalał na prostą zastępowalność pokoleń, co sugeruje, że migracja występowała, jednak nie była tak powszechna jak się powszechnie uważa. Nie można jednak lekceważyć jej skali, uznając że ona nie występuje, czego przykładem jest fakt, że władze RPA przewidują, iż emigracja będzie trwała i w latach 2021 – 2026 saldo migracyjne Afrykanerów wyniesie minus 43 516 osób, co stanowi blisko 1% ogółu ich populacji. Natomiast dodatnie saldo migracyjne odnotują rdzenni mieszkańcy Afryki i Azjaci.
Wyraźny jest również spadek poziomu dzietności wśród wszystkich grup rasowych:
- Rdzenni mieszkańcy spadek o 20%;
- “Colored” spadek o 2,6%;
- Azjaci spadek o 24%
- Biali spadek o 16%
Zastanawiający jest bardzo niski spadek dzietności w grupie “colored”, ale nie jest znana przyczyna tego zjawiska, stąd trudno dokonać jego oceny. Być może wynika to z faktu, że w grupie tej jest największy odsetek osób w wieku 5 – 24 lata, które nie uczęszczają do szkoły (34,9%).
Pozostając przy edukacji, wartym odnotowania jest fakt, że w kwestii edukacji największym beneficjentem upadku apartheidu są… biali obywatele. W 1996 roku 70,6% białych mieszkańców RPA w wieku 5-24 lata uczęszczało do szkoły, a w 2022 roku już 77,4%. Oznacza to wzrost o 6,8%, który jest znacznie wyższy niż wśród rdzennych obywateli, wśród których wyniósł 3,4% (z 70,7% do 74,1%) czy osób z grupy “colored”, wśród których wzrost wyniósł zaledwie 1,1%.
Reasumując, trendy demograficzne jasno wskazują na to, że RPA będzie jednym z pierwszych państw regionu, w którym współczynnik dzietności spadnie poniżej poziomu zastępowalności pokoleń, a udział białych obywateli w społeczeństwie będzie gwałtownie maleć, by w latach trzydziestych 21 wieku spaść poniżej 5% ogółu społeczeństwa, a w kolejnych dwóch dekadach osiągnąć marginalny poziom.
Ariel Drabiński
