Autor: Tomasz W. Deptuch

Zestawienie geopolityki, nazwanej na przełomie XIX i XX wieku dziedziny wiedzy opartej na geografii i naukach politycznych, ze sztuczną inteligencją, technologią teoretycznie rozważaną od lat sześćdziesiątych XX wieku, ale w praktyce rozwijającą się dopiero od kilku lat, może wydawać się absurdalne. Większość używanych definicji geopolityki jako nauki i doktryny opiera się przecież na niezmiennych warunkach geograficznych – gdzie im do wirtualnych technologii? Pamiętajmy jednak, że „Geopolityka zajmuje się zmiennymi układami sił na niezmiennej przestrzeni”, jak pisze prof. Moczulskiego w swojej, wydanej w 1999r. książce, „Geopolityka Potęga w czasie i przestrzeni”.

Po pierwsze, wpływ sztucznej inteligencji na światowy układ sił jest trudny do przecenienia. Nie bez powodu zmagania pomiędzy Stanami Zjednoczonymi i Chinami o wpływ na rozwój nowych technologii – sztucznej inteligencji, infrastruktury 5G, internetu rzeczy- nabierają tempa i wychodzą z cienia wojny handlowej, przybierając kształt technologicznej zimnej wojny. W najbliższych latach (ostrożność nakazywałaby napisać o dekadach, ale szacunek dla tempa rozwoju wypadków na scenie międzynarodowej bierze górę) może się okazać, że najważniejsze dla przyszłej dominacji będzie uchwycenie przyczółków technologicznych, które dadzą pozycję startową do dynamicznego rozwoju. I to one zdecydują, czy dojdzie do dychotomicznego podziału świata na zachodni i sinocentryczny, czy też wyłoni się jeden zwycięzca, który weźmie wszystko. Jednocześnie część dotychczasowych, tradycyjnych przewag straci na znaczeniu, co już nie raz w dziejach miało miejsce.

Po drugie przestrzeń, niegdyś równoznaczna z warunkami geograficznymi, w rzeczywistości ma znacznie szersze znaczenie. Geografia bowiem, to jedynie wycinek przestrzeni – akurat ten, który w momencie narodzin geopolityki był znany. Pojęcie przestrzeni ulega zmianie na przestrzeni dziejów. Z czasem odkrywamy nowe jej domeny oraz poszerzamy rozumienie i możliwości eksplorowania tych istniejących. Jest to nierozerwalnie związane z odkryciem nowych technologii: okrętu zdolnego przepłynąć Atlantyk, kolei, ropy naftowej, samolotu, telegrafu, okrętu podwodnego, międzykontynentalnych pocisków balistycznych, sztucznych satelitów i zdolności ich umieszczenia na orbicie okołoziemskiej, wreszcie rozwijającej się w postępie geometrycznym technologii informatycznej. Jeszcze kilkaset lat temu, z perspektywy Europy, nie cała kula ziemska była dostępna, a ówcześnie żyjący ludzie nawet nie zdawali sobie sprawy z istnienia obu Ameryk. Ocean światowy nie miał wtedy znaczenia, poruszano się karawanami przez niezmierzone tereny Eurazji, oraz żeglowano wzdłuż wybrzeży. Odkrycie ropy naftowej i skonstruowanie silnika nią napędzanego, diametralnie zmieniało znaczenie krajów, w których odkryto pokłady surowca. Bezwartościowe pustynie nagle stawały się jednymi z najbardziej wartościowych terenów. Nowe, szybsze środki przemieszczania się i komunikacji zmieniały znaczenie przeszkód geograficznych, a niektóre, jak oceany Atlantycki, w wyniku skonstruowania statków oceanicznych, zamieniły się w darmowy szlak komunikacyjny.

Od kilku dekad jesteśmy świadkiem gospodarczego, komunikacyjnego, a także militarnego zagospodarowania przestrzeni kosmicznej, której znaczenia nie brano pod uwagę, gdy kształtowała się geopolityka jako nauka. Mieliśmy też do czynienia z rozwojem energii jądrowej – posiadane przez dwa rywalizujące mocarstwa głowice atomowe w połączeniu ze zdolnością ich międzykontynentalnego przenoszenia oraz obowiązującą doktryną mutual assured destruction (MAD) spowodowały zamrożenie mechanizmów geopolitycznych na długie, zimnowojenne, dekady. Cały niemal świat był podzielony na dwa bloki gospodarcze i wojskowe, a państwa do nich należące miały ograniczone możliwości prowadzenia własnej gry interesów.

Dziś, sztuczna inteligencja, technologia stosunkowo nowa, dla większości ludzi mało znana i trudna do zrozumienia, pokonuje coraz to nowe, wcześniej niewyobrażalne bariery. Warto się zastanowić, czy przestrzeń wirtualna, to kolejna domena tej samej przestrzeni, którą zajmuje się geopolityka, a sztuczna inteligencja to potężne narzędzie do jej opanowania? Czy w związku z tym prawa i zasady geopolityczne mają do niej zastosowanie?

Sztuczna inteligencja bywa porównywana do wspomnianej już energii atomowej i proszę zwrócić uwagę, że jest kilka podobieństw, które takie porównanie czynią zasadnym:

• Obie stanowią wyrafinowaną technologię, która może być użyta dla dobra, lub na zgubę ludzkości (technologia podwójnego zastosowania).
• Obie mogą się wymknąć się spod kontroli, mimo dobrych intencji pierwotnych użytkowników.
• Rozwój AI, podobnie jak energii jądrowej w jej początkach, jest teraz kompletnie poza kontrolą. Konieczne są globalne uregulowania, regulacje unilateralne, czy bilateralne nie zdadzą egzaminu, ze względu na charakter technologii – high risk – high gain. Ryzyko wyprzedzenia i ‘weaponizacji sztucznej inteligencji przez innych graczy będzie zbyt duże, by dotrzymywać umów, które nie obowiązywałyby wszystkich. Z bronią jądrową było podobnie. W okresie poprzedzającym wprowadzenie globalnych regulacji (układu o nieproliferacji), jedynym ograniczeniem było posiadanie zdolności technologicznych. Musiało dojść do tragedii Hiroszimy i Nagasaki, żeby uświadomić skalę zagrożenia i ryzyko braku kontroli nad energią nuklearną.

Kolejnym wyzwaniem jest fakt, że sztuczna inteligencja jest ściśle zadaniowa. Zrobi wszystko, by najszybszą drogą osiągnąć cel, a ograniczyć ją mogą jedynie granice, normy etyczne i moralne, jakie zaimplementuje jej człowiek. W rękach programisty, a przede wszystkim zespołu kierującego nauką sztucznej inteligencji, pozostaje więc to, jakimi normami algorytm będzie się kierował oraz jakie (czyje) interesy realizował. Na konstrukcję zaawansowanych algorytmów do zastosowań związanych z kluczowymi gałęziami gospodarki, bezpieczeństwem narodowym, ale też życiem codziennym, będą mogły sobie pozwolić jedynie najsilniejsi gracze na scenie międzynarodowej. Wynika to w pewnej mierze ze zdolności przyciągnięcia utalentowanych programistów, dostępu do ogromnych mocy obliczeniowych, ale w zdecydowanie największym stopniu, z dostępu do ogromnej ilości danych pochodzących z całego świata. Jak ważnym i nadal niedocenianym zasobem są dane, to temat na oddzielny, znacznie dłuższy artykuł. W skrócie – bez danych, nie ma możliwości nauczenia algorytmów podejmowania decyzji. W początkach rozwoju sztucznej inteligencji dochodziło do zabawnych sytuacji, kiedy algorytm okazywał się rasistą lub seksistą, bo nikt nie pomyślał, żeby w procesie uczenia używać wizerunków ludzi o różnym kolorze skóry i obu płci. W przyszłości możemy mieć do czynienia z zupełnie nieprzypadkowym zaprogramowaniem algorytmu w taki sposób, który zabezpieczy interesy producenta (kraju lub korporacji), a użytkownik końcowy nie będzie miał możliwości, by to sprawdzić, a tym bardziej skorygować.

Jeszcze kilka lat temu sztuczną inteligencję traktowano jako ciekawostkę, pracowano nad nią głównie w USA, a moce obliczeniowe komputerów były zbyt małe, żeby w pełni rozwinęła swoje możliwości. Nieliczni pasjonowali się konstrukcją komputerów coraz skuteczniej grających w szachy. Zrozumienie jej znaczenia wymagało przekroczenia masy krytycznej i było zagadnieniem bardziej filozoficznym, niż technologicznym. Dla Chińczyków taki impuls nastąpił w 2016, kiedy skonstruowany przez firmę Google Alpha GO w kilka godzin nauczył się grać w grę Go tak, ze był nie do pokonania. Wcześniej dokonał tego w szachach, ale to Chińczyków nie dotknęło tak, jak amerykański komputer w roli mistrza gry, będącej kwintesencją chińskiego myślenia strategicznego. Był w tym niemały pierwiastek ambicjonalny

W USA, które zapoczątkowały rozwój sztucznej inteligencji i zdążyły wprowadzić go na wysoki poziom, w tamtych latach uległ on spowolnieniu – zapewne w Stanach nie widziano jeszcze na horyzoncie godnej konkurencji. Dla decydentów w USA, punktem zwrotnym dla zrozumienia wagi sztucznej inteligencji, był artykuł opublikowany niespełna rok temu w ‘The Atlantic’ przez 95 letniego nestora amerykańskiej dyplomacji i geopolityki, Henry’ego Kissingera. Esej zatytułowany ”Tak kończy się oświecenie”, nie miał wiele wspólnego z technologią, był to praktycznie tekst filozoficzno-społeczny, który już w podtytule głosił: „Filozoficznie, intelektualnie – w każdym wymiarze – społeczność ludzka nie jest przygotowana na rozwój sztucznej inteligencji”.

Obecnie potencjał sztucznej inteligencji i rola, jaką jest w stanie odegrać w kształtowaniu nowego porządku Świata, nie budzi wątpliwości. Amerykańsko-Chińskie zmagania, jakich jesteśmy świadkami, błyskawicznie przeszły etap wojny celnej i handlowej, by obecnie przybrać formę zimnej wojny technologicznej. Niezależnie jak dalej się potoczą i jak długo potrwają, wątek nowych technologii będzie kluczowy dla wyniku tej rywalizacji.