Ministerstwo Obrony Izraela a kwestie osadnictwa na Zachodnim Brzegu

1 listopada 2022 roku odbyły się wybory parlamentarne w Izraelu. Wygrała w nich partia Benjamina Netanjahu – Likud. Były premier chciał jak najszybciej powołać do życia nowy, prawicowo-religijny rząd. W jego skład, poza Likudem, miałyby wejść ortodoksyjne partie Szas i Zjednoczony Judaizm Tory oraz kojarzone z narodowo-religijnymi środowiskami partie Noam, Żydowska Siła i Religijny Syjonizm. 9 listopada Netanjahu otrzymał 10 dodatkowych dni na rozmowy koalicyjne. Ich przedłużenie spowodowane było sporem pomiędzy Likudem a Religijnym Syjonizmem wokół stanowiska ministra obrony. Netanjahu chciał, aby resort ten objął poseł Likudu, były generał – Joaw Galant. Z kolei lider Religijnego Syjonizmu – Becalel Smotricz – uzależnił swoje wejście do koalicji właśnie od osobistego objęcia stanowiska ministra obrony. Jak podają izraelskie media Netanjahu miał przystać na żądania Smotricza.

Nie powinno dziwić, że lider partii, która popiera osadnictwo żydowskie na Zachodnim Brzegu, utrzymując, że jest to niezbywalne prawo Żydów i nawołuje do aneksji Zachodniego Brzegu zabiega o Ministerstwo Obrony. Otóż poza kwestiami związanymi z obronnością i przemysłem zbrojeniowym resort ten posiada szerokie uprawienia dotyczące osadnictwa.

Po wygraniu przez Izrael wojny sześciodniowej (1967) na Zachodnim Brzegu ustanowiono Zarząd Wojskowy (Znany również jako Zarząd Wojskowy na Terytoriach), którego zadaniem była koordynacja spraw cywilnych i kwestii bezpieczeństwa na zdobytych obszarach. W latach 70. XX wieku w wyniku nacisków opinii międzynarodowej na realizację postanowień IV Konwencji Genewskiej, zobowiązującej stronę okupującą do zapewnienia bezpieczeństwa ludności podbitych terenów, postanowiono utworzyć jednostkę koordynującą działania rządu na terytoriach. W 1981 roku na mocy dekretu dowódcy sił Armii Obrony Izraela na Zachodnim Brzegu powołano do życia strukturę nazwaną Administracją Cywilną (Struktura używa także nazwy Administracja Cywilna w Judei i Samarii), podległą wchodzącemu w skład Ministerstwa Obrony Koordynatorowi Działań Rządu na Terytoriach (Struktura znana pod angielską nazwą Coordinator of Government Activities in the Territories (COGAT). Dekret ten stanowił, że Administracja Cywilna, jako organ wykonawczy dowódcy sił w Judei i Samarii, ma na celu zapewnienie dobrobytu i bezpieczeństwa ludności na tym obszarze. Przedstawiciele Administracji Cywilnej mają utrzymywać kontakt z Palestyńczykami, osadnikami, a także przedstawicielami organizacji międzynarodowych. Struktura tego organu wskazuje, że ma jednak daleko idące uprawnienia w kwestiach podłączenia do prądu i gazu, ochrony i wyznaczania miejsc archeologicznych, rolnictwa w regionie i importu roślin uprawnych, podłączania osiedli żydowskich i miejscowości palestyńskich do wody czy zwalczanie nielegalnych podłączeń do ujęć wody, prądu i gazu. Istotne z punktu widzenia osadnictwa są kompetencje w dziedzinie planowania przestrzennego w Strefie C (Wydzielony na podstawie Porozumień z Oslo obszar Zachodniego Brzegu (ok. 60% jego całej powierzchni), na którym to strona izraelska odpowiada za sprawy administracyjne, wojskowe i porządkowe.). Zachodniego Brzegu (tworzenie szczegółowych planów osiedli oraz dróg), prowadzenia rejestru nieruchomości i ksiąg wieczystych. Ponadto struktura ta ma uprawnienia do klasyfikowania gruntów jako ziemia państwowa. Są to najbardziej kontrowersyjne kompetencje. Według obowiązującego w Izraelu prawa, jeżeli ziemia nie jest uprawiana przez rolnika przez co najmniej 10 lat i fakt ten nie został zgłoszony do odpowiedniego urzędu, to państwo ma prawo zająć taką ziemię. Ziemia ta następnie może zostać przekazana pod budowę nowego osiedla lub pod rozbudowę istniejącego. Organizacje strzegące praw człowieka uważają ten zabór ziemi za łamanie praw Palestyńczyków. Administracja Cywilna dokonuje ponadto nielegalnego odłączania wsi palestyńskich od wody i prądu, konfiskaty generatorów prądu i paneli słonecznych, a plany zagospodarowania przestrzennego osiedli skutkują niejednokrotnie wyburzaniem palestyńskich domów lub przymusowym wysiedlaniem. Według Raportu Sason (Oficjalny rządowy raport stworzony przez Talię Sason, opublikowany w 2005 roku dotyczący nielegalnych osiedli na Zachodnim Brzegu oraz zaangażowania w ich rozwój struktur rządowych i pozarządowych.) Administracja Cywilna wielokrotnie przekazywała Wydziałowi Osadnictwa Światowej Organizacji Syjonistycznej grunty  wątpliwie sklasyfikowane jako ziemia państwowa pod budowę osiedli.

Pomimo że osadnictwo żydowskie na Zachodnim Brzegu uznawane jest za nielegalne (m.in. przez ONZ i UE), to izraelskie prawo dzieli je na legalne i nielegalnie. Legalna ścieżka utworzenia osiedla zakłada jego akceptację na posiedzeniu rządu i stworzenie planów jego zagospodarowania przestrzennego. Co więcej, osiedle musi powstać na ziemi o statusie państwowym oraz posiadać wytyczone przez dowódcę wojskowego Judei i Samarii granice municypalne. Natomiast minister obrony opiniuje miejsce powstania osiedla pod kątem bezpieczeństwa (Osiedla, które nie spełniły choćby jednego z wymogów legalizacji uważane są za nieautoryzowane, powstałe nielegalnie.). Organizacje Pokój Teraz i B’Tselem wskazują, że Ministerstwo Obrony zaangażowane jest także we wspieranie nielegalnego w świetle prawa izraelskiego osadnictwa. Żołnierze są oddelegowywani do ochrony prowizorycznych osiedli, których mieszkańcy atakują palestyńskich rolników lub niszczą ich uprawy. Wspomniany Raport Sason ujawnił, że Ministerstwo Obrony bezpodstawnie odraczało lub wstrzymywało wyburzenia i ewakuacje nielegalnie powstałych osiedli, a także zapewniało ochronę transportowanym do tych osiedli mobilnych domów. Administracja Cywilna zapewnia elektryfikację nieautoryzowanych osiedli i podłączenie ich do infrastruktury wodno-kanalizacyjnej, co z kolei jest sprzeczne z izraelskim prawem, ponieważ nieautoryzowane osiedla powstają wbrew wspomnianym izraelskim procedurom.

Ministerstwo Obrony w Izraelu jest strukturą mającą istotny wpływ na rozwój osadnictwa na Zachodnim Brzegu. Proces ten jednak niekorzystnie wpływa na ciągłość terytorialną przyszłego państwa palestyńskiego. Zagraża także dwupaństwowemu rozwiązaniu konfliktu izraelsko-palestyńskiego. Od 1967 roku do 2017 powstało ponad 200 osiedli, z czego 131 jest oficjalnie uznawanych przez rząd Izraela. Około 110 osiedli powstało w sposób nielegalny. Łącznie ze Wschodnią Jerozolimą Zachodni Brzeg zamieszkuje ponad 620 000 osadników.

Paweł Pokrzywiński