Japonia ma najstarsze społeczeństwo na świecie, niską dzietność i coraz mniej rekrutów do armii – w 2023 roku udało się pozyskać tylko 51% planowanych żołnierzy. Tymczasem Chiny, Rosja i Korea Północna wzmacniają arsenały nuklearne. Rosnąca niepewność wobec USA może skłonić Tokio do własnej broni atomowej.
Zarys demograficzny
Japonia jest jednym z pierwszych państw świata, w którym poziom dzietności spadł poniżej poziomu zastępowalności pokoleń. Granica ta została przekroczona w Japonii już w połowie lat siedemdziesiątych. Spowodowało to, że zaczęła być naturalnie kojarzona jako kraj bardzo niskiej dzietności. Należy jednak zauważyć, że obecnie jest to kraj z najwyższą dzietnością w regionie, wynoszącą około 1,2 dziecka na kobietę; to wskaźnik znacznie wyższy niż dla Korei Południowej (0,75 dziecka na kobietę) oraz nieco wyższy niż poziom dzietności w Chińskiej Republice Ludowej (około 1-1,1 dziecka na kobietę).
Istotne jest, że odsetek osób w wieku produkcyjnym w Japonii zaczął spadać w 1995 roku; wówczas PKB per capita (liczone w dolarach bieżących) wynosił około 44 tysięcy dolarów, obecnie około 33 tysięcy.
Pomimo niskiego poziomu dzietności, dzięki wysokiej długości życia Japończyków kraj ten ma nadal ponad 120 milionów obywateli, co stawia go na drugim miejscu w regionie, po Chinach. Ta populacja jest jednak najstarsza na świecie (nie licząc mikropaństw), osiągając medianę wieku na poziomie 49,9 lat.
Wpływ demografii na japońskie siły samoobrony
W wyniku procesów demograficznych, a w szczególności spadku liczby młodych Japończyków, pojawiają się coraz większe problemy z rekrutacją do sił samoobrony. W 2023 roku Japonia planowała rekrutacje 19 598 żołnierzy, jednak udało się pozyskać zaledwie 9 959 osób (51%).
Japońskie ministerstwo obrony, mając świadomość wyzwań demograficznych, zwiększyło w 2018 roku maksymalny poziom wieku dla nowych żołnierzy z 26 lat do 32. Jednocześnie planowane jest zwiększenie odsetka kobiet wśród żołnierzy z 9% do 13% w 2030 roku. Proces ten realizowano z powodzeniem w latach 2017-2022, w których rok do roku rosła liczba kobiet, które chciały wstąpić do sił samoobrony, jednak w 2023 ich liczba spadła o 12% rok do roku. Prawdopodobnie jest to skutek ujawnionych w tym roku skandali związanych z molestowaniem seksualnym w armii.
Według niektórych źródeł wyzwaniem może być też negatywna opinia części społeczeństwa na temat standardu służby w armii. Portal The Random Japan Academy wspomina o niskim standardzie koszar wojskowych oraz o konieczności kupowania przez japońskich żołnierzy papieru toaletowego, zaznaczając jednak, że problemy te dzięki zwiększeniu finansowania zostały w dużej mierze rozwiązane.
Demografia a broń atomowa
Japonia mierzy się też z olbrzymim wyzwaniem, dotyczącym rozłożenia terytorialnego ludności. 52,8% Japończyków, mieszka w trzech regionach metropolitarnych. Biorąc pod uwagę koncentrację dużej liczby ludzi na relatywnie małym terenie, dużym wyzwaniem staje się zapewnienie im bezpieczeństwa w wypadku wojny.
Należy również pamiętać o tym, że Japonia leży w pobliżu trzech państw posiadających broń atomową: Chińskiej Republiki Ludowej, Rosji oraz Korei Północnej. Jedno z tych państw jest uznawane za państwo terrorystyczne, które w miarę regularnie przeprowadza testy rakiet balistycznych, wywołując naturalne w tej sytuacji obawy.
Natomiast Chiny rozbudowują swoje zdolności nuklearne. W 2024 roku posiadały około 500 głowic nuklearnych i planują zwiększenie ich liczby do 1000 sztuk do 2030 roku. Należy pamiętać o tym, że Japonia jest sojusznikiem USA w rywalizacji pomiędzy tymi dwoma mocarstwami światowymi.
Nie możemy zapomnieć również o Rosji, która toczy spory terytorialne z Japonią oraz dokonała niesprowokowanej agresji na Ukrainę, sugerując przy tym użycie broni atomowej w razie interwencji zachodniej w jej przebieg.
Obecnie Japonia korzysta z amerykańskiego parasola atomowego, jednak utrzymuje politykę nuclear hedging, polegającą na posiadaniu zdolności do stworzenia własnej broni atomowej.
Według francuskiego raportu “Japan’s nuclear latency. A dual-use diplomatic lever?” Japonia posiada pełne zdolności techniczne do szybkiego opracowania takiej broni, jednak na przeszkodzie temu potencjalnemu procesowi stoją japońska opinia publiczna, środowisko międzynarodowe oraz japońskie prawo.
Komentarz autora
Problemy gospodarcze Japonii wynikające ze starzenia się społeczeństwa były amortyzowane przez bardzo wysoką aktywność zawodową seniorów oraz wyjątkową na tle świata zdolność obsługi długu publicznego. Obecnie pracujący seniorzy wchodzą jednak w wiek, w którym praca przestaje być możliwa. Jednocześnie, opisane w artykule wyzwania:
- koncentracja ludności na ograniczonym terytorium
- problemy z powołaniem odpowiedniej liczby żołnierzy
- narastające problemy gospodarcze
- posiadanie broni atomowej przez sąsiadów, którzy prowadzą wrogą lub niejasną politykę w stosunku do Japonii,
uzupełnione o wzrost niepewności wobec amerykańskich gwarancji bezpieczeństwa, mogą skłaniać do refleksji, czy w perspektywie długoterminowej Japonia nie zdecyduje się na posiadanie własnej broni atomowej, choć dziś (z powodów opisanych w tekście) wydaje się to mało prawdopodobne.
Ariel Drabiński
